Distinctio quarta : De laudibus beate Virginis Marie.
Maxima autem salutis fiducia concipitur, ex aduocata humani generis, matre Dei, Virgine gloriosa. Ideo consequenter, de ipsius Virginis laudabilibus symbolis sunt aliqua subnectenda.
Capitulum primum :
Quod, quia beate Virginis laudes non potuerunt digne exprimi h[i]storice, uoluit Spiritus Sanctus eas exprimi allegorice et m[y]stice, per omnium rerum creatarum laudes.
Igitur, Virginis matris Dei laudes et preconia, per symbola inuestigare temptantibus, hoc attendendum est quod tanta dignitas (quia non est explicabilis alicui creature) nulla scriptura potuit aperiri. Vnde apostoli et euangeliste, ea que de ipsa sunt, transierunt magis eam dignam silentio uenerantes.
Sed, quia mater est regis et Creatoris omnium, ipse rex ex ea natus, sicut omnem seruificauit creaturam, ita et per creaturarum omnium nobilitates et ex[c]ellentias quas Scriptura tota sacra proponit, uoluit eius laudes, tam symbolice quam proprie, predicare.
Et quod plus est, suas dignitates et laudes ei communicat, quantum fas est, ipsa Sapientia increata et in suo utero incarnata.
Et ideo Sapiens, eius inexplicabiles laudes, admirans in persona fortis mulieris dicit, Prou. ultimo [= 31, 10] : Mulierem fortem quis inueniet, scilicet ad eius explicandas laudes, quasi dicat : nullus. Sed post ait : Procul et de ultimis finibus pretium eius. Pretium, scilicet suarum laudum, de ultimis finibus, quia a summa creatrice Sapientia usque ad ultimam creaturam colliguntur eius preconia. Et ideo licet multe filie congregauerunt diuitias; hec tamen supergressa est uniuersas, [Prou. 31, 29].
Capitulum secundum :
Quod beate Virgini conueniunt omnium spirituum celestium proprietates.
Accipi ergo possunt Domine nostre, symbola ea que dicuntur de creatura angelica.
Nam, si angelorum dicuntur aliqui assistentes et aliqui ministrantes , iuxta illud Dan. 7, [10] : Mil[l]ia mil[l]ium ministrabant ei, et decies centena mil[l]ia assistebant ei, multo magis Dei mater Deo filio suo astitrix extitit et ministra; que perfecta fuit, tam in actiua quam in contemplatiua uita , propter quod et ei attribuitur illud euangelicum Luc. 10, [38] : Intrauit Iesus in quoddam castellum; et mulier quedam, etc.; in quo agitur de ministerio Marthe et contemplatione Marie.
Iterum, si angelis attribuitur simplicitas essentie, discretio personalis, perspicacitas intelligentie et libertas arbitrii, ut :
Per simplicitatem essentie sint uirtuosi, per discretionem personalem sint ad ministerium apti, per intelligentie perspicacitatem sint in cognitione et contemplatione eleuati, et per libertatem arbitrii sint in bono stabiles post electionem et firmi. Cui hec ita bene conueniunt, sicut huic beatissime Virgini.
Ipsa enim est illa mulier fortis, de qua supra proximo , Prou. ultimo [= 31, 10] : Mulierem fortem, etc., cuius pretium de ultimis finibus, quia extimari habet ex suo fructu, qui est Deus et homo, Creator et creatura, primus et nouissimus, alpha et omega .
Ipsa sic personaliter et singulariter discreta, quod sola meruit carnis Saluatoris esse mater et ministra, que ipsum Redemptorem suscepit utero, reclinauit in presepio, lacte aluit et studio educauit .
Ipsa etiam fuit Sapientie diuine sacrarium, que in corde suo omnia et dicta et facta filii sui conseruauit. Maria, inquit euangelista, conseruabat omnia uerba hec conferens in corde suo, Luc. 2, c et g [= 19. 51].
Ipsa denique tanta fuit predita libertate ut, post primam sanctificationem in utero munda fuerit ab omni labe peccati, post secundam sanctificationem in conceptione filii , non solum non peccauit, sed peccare non potuit, non quin haberet potentiam qua peccatur, sed quia eam habuit in bono immobiliter confirmatam, cuius fundamenta fuerunt in montibus sanctis, [Ps. 86, 16].
In prima sanctificatione dicitur fomes in ipsa fuisse sopitus,
in secunda penitus extinctus .
Per primam potens fuit ad declinandum omne peccatum,
per secundam facta fuit impotens ad peccandum .
In prima, similitudinem habuit cum aliis sanctis in utero, ut [I]eremia, [I]oanne Baptista.
In secunda, similitudinem obtinuit cum filio suo .
Propter quod anima sua sancta perfecte hierarchisata implet respectu christiane deuotionis, secundum uniuscuiusque deuotionem omnes actus hierarchicos, qui sunt purgare, illuminare et perficere . Nam ipsa Maria dicta est , quod est amarum mare purgando, ipsa illuminatrix et stella maris illuminando, ipsa Domina perficiendo et sanctificando .
Ceterum, si angelis congruit amoris feruor quoad seraphin, scientie plenitudo quoad cherubin, et diuinorum susceptio quoad thronos, nulla anima, sic amore flagrauit, sic cognitione splenduit, sic diuinos superaduentus suscepit, sicut hec Domina , in cuius persona dicitur :
Cant. 7, [10] : Ego dilecto meo, et ad me conuersio eius; eiusdem 2, [5] : Amore langueo; ecce amor.
Et Ps. [44, 2] : Eructauit cor meum uerbum bonum; ecce splendor, scilicet emissio diuini uerbi, in quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie Dei, [Col. 2, 3].
Item, Eccli. 24, [12] : Qui creauit me requieuit in tabernaculo meo; ecce susceptio illius superaduentus, de quo dixit, salutans eam, angelus : Spiritus Sanctus superueniet in te, etc., [Luc. 1, 35].
Et sic de aliis ordinibus angelorum, sicut potest colligi ex his que superius dicta sunt de principalibus cardinibus alias ordinibus.
Si tandem, angelis conuenit officium et obsequium laudis, hec Domina dignior est omni laude alias Dei laude, que dixit : Magnificat anima mea Dominum, [Luc. 1, 46]. Vnde merito super choros angelorum dicitur exaltata.
Nam, per excessum amoris dicitur ascendisse sicut uirgula fumi ex aromatibus, Cant. 3, [6];
propter excessum cognitionis dicitur ascendisse sicut aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, Cant. 6, [9];
propter susceptam plenitudinem dicitur ascendisse innixa super dilectum suum, Cant. 8, [5].
In quibus omnibus admirantur angeli se ab ea transcendi, quam uidebant super sua merita et super suos actus taliter superferri.
Vnde Hieronymus , in Sermone de Assumptione : Hec est, inquit, preclara dies, in qua meruit exaltari super choros angelorum, et peruenire ultra quam nostre humanitatis est natura. Vbi non substantia tollitur sed glorie magnitudo monstratur, cum eleuatur ad dexteram Patris, ubi Christus introiuit pro nobis pontifex factus in eternum, [Hebr. 6, 20], ad celi palatium. Hec, inquam, est dies in qua usque ad throni celsitudinem intemerata mater et uirgo processit, atque in regni solio sublimata post Christum gloriosa resedit. Sic itaque ubique confidenter sancta Dei canit Ecclesia, quod de nullo alio sanctorum fas est credere, ut ultra angelorum uel archangelorum merita tra[n]scenderit. Quia, etsi similitudo sanctis repromittitur , ueritas non negatur. Hoc quippe priuilegium, non nature est sed gratie, beate Virginis Marie, de qua natus est ipse Deus et homo. Hec Hieronymus.
Igitur, omnis actus laude dignus, quem de beatissimis spiritibus sacra Scriptura predicat, inuenitur ex[c]ellentius in Maria.
Capitulum tertium :
Quod beate Virgini conueniunt omnium sanctorum laudes et dignitates.
Non igitur mirum, si cuiuslibet iusti uel sancti supergreditur dignitatem; unde omnis laus sanctorum eius est propria, et ad eius potest commendationem assumi. Nam, sicut supra tactum est , ipsa actiua, ipsa contemplatiua.
Et licet non haberet, quid purgaret per penitentiam, ad exemplum tamen prestandum nobis de conseruanda munditia, ipsa austera, ipsa pauperrima , ipsa humil[l]ima , ipsa clemens Domina, ipsa pia mater, ipsa amatrix dulcissima. Illa enim dulcissima susceptio, qua ad Domini uerbum in cruce pendentis, [I]oannes suscepit eam in matrem et illa [I]oannem in filium, figura fuit, quod affectu materno susciperet omnem populum christianum, cuius tanquam procurator beatus [I]oannes corporalem, nomine procuratorio, possessionem accepit. Quia igitur, ex tali pietatis fonte totam Ecclesiam Christi debuit fouere et protegere, debuit omni perfectione super ceteros abundare. Omne igitur quod iustitiam introducit, promouet et perfecit, inuenitur perfectius et abundantius in Maria.
Nam, iustitia :
Introducitur per uirtutes rectificantes potentias contra obliquitates uitiorum.
Promouetur per dona expedientia uirtutum, e[x]erciti contra impedimenta sy[mp]tomatum, id est accidentium et ui[t]iositatum relictorum ex peccatis.
Perficitur autem per beatitudines que ad uitam beatam quasi immediate disponunt, ex quibus sequuntur fructus duodecim et quinque spirituales sensus .
Sed ipsa beatissima Virgo habuit omnia hec in excellentia, ita quod ad omnes non tantum sui generis, sed etiam angelorum ordines comparata, merito superponatur omnibus .
Capitulum quartum :
Quod beate Virgini conuenit omnis differentia uirtutum.
Virtutes enim in eius benedictissima anima non fuerunt purgatorie, sed purgatissimi animi. Ita quod in ipsa non fuit fas uitium aliquod cogitare.
Dona uero, beatitudines, fructus et spirituales sensus eius beatissimam animam fecerunt, quantum possibile fuit creature, filio suo Deo uero conformem. Vnde totum comprehendit illa salutatio, in archano summe Trinitatis formata consilio, et per Gabrielem archangelum nun[t]iata. Aue, inquit, gratia plena; Dominus tecum, [Luc. 1, 28].
Aue, propter uirtutes, mundatam ostendentes ab omni peccato;
gratia plena, propter dona et beatitudines, in summe perfectionis statu collocantes;
sed Dominus tecum, propter fructus et sensus, ad diuinorum influxuum delectabilem experientiam promouentes.
Ipsa siquidem non solum uirtuosa, sed uirtutum omnium est magistra , que sicut dicit beatus Hieronymus , in Sermone de Assumptione, ad exemplum dicte uite conuersata est cum apostolis, cum quibus post ascen[s]ionem Christi uacabat in sc[h]ola uirtutum. Vnde Act. 1, [12-13] : Reuersi a monte Oliueti uenerunt [I]erosol[y]mam. Et ascenderunt in cenaculum ubi manebant Petrus et [I]oannes, etc.; et sequitur infra [Act. 1, 14] : Hi omnes erant perseuerantes in oratione, cum Maria matre Iesu..
Et propterea competit ei illud Cant. 4, [12] : Hortus conclusus, fons signatus, emissiones tue paradisus malorum punicorum, cum pomorum fructibus, quia illa beatissima anima signata pudore uirgineo, exuberans gratiarum humore, emittit uirtutum germina et omnium gratiarum spiramenta. Vnde adhuc magis explicans subdit Spiritus Sanctus, [Cant. 4, 13-14] : C[y]pri cum nardo. Nardus et crocus, fistula et cin[n]amomum, cum uniuersis lignis Libani; myrrha et aloes, cum omnibus primis unguentis. Omnia enim hec, uel sanant uirtute, uel refouent dulcore, uel odore demulcent, uel decore delectant. Sic uirtutum omnium differentie in ipsa beata Virgine considerate, cuius sanant suffragia, et exemplorum letificant, et edificant spiramenta.
Capitulum quintum :
Quod beate Virgini conuenit omnis copia donorum.
Ipsa, Spiritus Sancti sacrarium et donorum ipsius exuberantissima apotheca, iuxta illud Prou. 9, [1] : Sapientia edificauit sibi domum, excidit columnas septem. Hec sunt septem dona Spiritus, que enarrat Is. 11, [2-3] :
Per spiritum sapientie gustauit eterna bona.
Per spiritum intellectus perspexit eterna premia.
Per spiritum consilii directa est in agendis.
Per spiritum fortitudinis roborata est in tolerandis.
Per spiritum scientie disposuit conuersationem innocuam.
Per spiritum pietatis habuit uitam proficuam.
Per spiritum timoris Dei fuit in bonis omnibus conseruata.
Capitulum sextum :
Quod beate Virgini conuenit omnis ex[c]ellentia beatitudinum.
Ipsa, in beatitudinum perfectione primaria, [Matth. 5, 3-9].
Nulla enim anima, post filium suum, tantum habuit spiritum euangelice paupertis, nulla tam mitis, nulla contra gaudia mudana rigida.
In nulla tanta iustitie esuries siue sitis, tanta uiscera pietatis, tanta cordis munditia, tanta exuberantia pacis.
Et ideo digne suo exultauit in cantico, [Luc. 1, 48] : Ecce, inquiens, ex hoc beatam me dicent omnes generationes.
Capitulum septimum :
Quod beate Virgini conuenit omnis dulcedo spiritualium fructuum.
De fructibus autem, quid dicemus, nisi quod ipsa est redundantissima cella.
Nam, si ad omnem fructuum commendationem superexcellat benedictus fructus uentris sui [Luc. 1, 42], illis tamen duodecim fructibus Spiritus Sancti quos enumerat Apostolus ad Gal. 5, [22-23], eam intelligimus redundasse, de quibus dicit Apostolus : Fructus autem spiritus est charitas, gaudium, pax, patientia, benignitas, bonitas, longanimitas, mansuetudo, fides, modestia, continentia, castitas .
Hi dicuntur fructus quia propter se appetendi sunt.
His anima delectatur :
Per charitatem excluditur odium.
Per gaudium excluditur tristitia, quia gaudium est puritas conscientie et elatio animi super iis que digna sunt exultantis gloria.
Per pacem excluditur discordia .
Patientia dicit constantia in aduersis.
Longanimitas dicit perseuerantiam in bonis.
Bonitas dicit animi dulcedinem in cunctis.
Per benignitatem communicat sua largiter.
Per mansuetudinem communicat se tractabiliter.
Per fidem heret eternis et inuisibilibus bonis certitudinaliter.
Modestia est contenta habitis, et in dictis et factis modum seruat.
Continentia abstinet ab illicitis.
Castitas bene utitur licitis.
Capitulum octauum :
Quod beate Virgini conuenit omnis perfectio spiritualium sensuum.
Cum itaque hi fructus dicantur, quia dicunt et ponunt delectationes spirituales, circa operum perfectiones, non est fas in eis ullam animam beatissime Virgini adequari.
Vnde ei competit illud, Cant. 7, [8] : Ascendam in palmam, et apprehendam fructus eius. In palmam ascendere fuit in uirtutum culmine ceteras anteire, et tunc apprehendit fructus eius, quando in ipsarum uirtutum perfectissimis operibus delectata est, et ad diuini Verbi contemplationem et complexum summe idonea, circa quod exerceri habent spirituales sensus .
In ipso namque et per ipsum, Dei Verbum, filium eius :
Resplenduit spirituali uisui eius summa pulchritudo, sub ratione fulgoris, Cant. 2, [14] : Ostende mihi faciem tuam.
Resonuit spirituali auditui summa [h]armonia, sub ratione verbi et uocis sonantis, Cant. 2, [14] : Vox tua dulcis.
Sapuit spirituali gustui summa Sapientia, sub ratione saporis, qui comprehendit duo predicta, scilicet splendorem et verbum, unde Cant. 2, [3] : Fructus eius dulcis gutturi meo.
Spirauit olfactui spirituali summa fragrantia, sub ratione odoris, Cant. 4, [10] : Odor unguentorum tuorum super omnia aromata.
Spiritualem tactum dulcorauit alias delectauit summa suauitas, sub ratione Verbi incarnati, cuius non potuit carere suauitate.
Dum illud ex se carnem factum, genuit, lactauit et aluit, amplexibus et osculis astrinxit, ut ei competat illud Cant. 5, [1] : Comedi fauum cum melle meo; et bibi uinum meum cum lacte meo. Fauus est mel cum cera; hoc est diuinitas incarnata.
Esus istius, nulli tantum potuit competere, nulli tantum sapere, quantum matri Dei. Huius suauitatis gustus fuit uinum cum lacte suo bibere. Ad litteram : quando ipsum filium lactabat, diuinitatis sue dulcedine fruebatur. Illud enim frumentum electorum, et uinum germinans uirgines, Zach. 9, [17]. Et quantum ad hoc competit ei totus liber Cantici Canticorum.
Augustinus , in quodam sermone de Assumptione Virginis Marie : O felicia oscula lactentis labiis impressa, cum inter crebra indicia re[ptantis] infantie, utpote uerus ex te filius tibi matri alluderet; cum uerus ex Patre Dominus imperaret.
Capitulum nonum :
Quod beate Virgini conuenit illud cap. [Prou. 31, 10 sqq.] : Mulierem fortem quis inueniet?
Quia igitur beatissima Virgo habuit, et habet omnem perfectionem, quam potest habere rationalis anima, et multo perfectius , ideo competit omnis laus quam Scriptura continet de quacumque sancta anima.
Hec enim est illa mulier fortis, raro et alto compensanda pretio, Prou. ultimo [= 31, 10] : Mulierem fortem quis inueniet? Procul et de ultimis finibus pretium eius. Procul dubio, eius inuentor Christus ipse. Et eius pretium procul et de ultimis finibus, quia a summo celo egressio eius et occursus eius usque ad summum eius, [Ps. 18, 7].
Hec fidelis in obsequio, ideo confidat in ea cor uiri sui, id est Christi, et spoliis non indigens, id est uirtutum donis quibus repleta fuit, reddens bonum et non malum, per debitum uirtutum ipsarum usum, [Prou. 31, 11-12].
Hec felix in commer[c]io, quia facta est quasi nauis institoris, de longue portans panem suum, [14] :
Vnde prudenter disposuit presentia, quia quesiuit lanam et linum, et operata est consilio manuum suarum, [13]. Hoc ad litteram, etsi possit intelligi, pro eo quod deducebat existens in mundo manuali opere inopem uitam suam, tamen lana et linum significant simplicitatem et puritatem seu pietatem sue benedicte anime, que in cunctis eius operibus refulgebant.
Item, prudenter preuidit futura, unde sequitur [16-17] : Considerauit agrum eterne hereditatis, et emit eum exercitatione uirtutis;
et de fructu manuum suarum plantauit uineam ecclesiastice sanctitatis.
Accinxit fortitudine lumbos suos et roborauit brachium suum, quia carnem domuit et hostem expugnauit.
Item, prudenter recoluit preterita, dum gustauit et uidit quia bona est negotiatio eius, propter quod ad operandum fortius animata non fuit extincta lucerna diligentie eius, sed manum suam misit ad fortia operandum et digiti eius apprehenderunt fusum ad discrete prosequendum, [18-19].
Hec pia in subsidio, quia manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperes; et ideo non timuit domui sue a frigoribus niuis, quia eius affectum non contraxit rigor cupiditatis, sed decorauit multimodo claritas uirtutis. Stragulatam uestem fecit sibi; b[y]ssus et purpura indumentum eius, [22]; ornata enim fuit multiformitate uirtutum, que est uestis uaria, b[y]sso munditie et purpura charitatis uel compassionis.
Item eam nobilitauit sponsus celestis Christus, unde nobilis in portis uir eius, cuius nobilitas tunc apparebit, cum sederit cum senatoribus terre in die, scilicet iudicii, [23]. Exempla quoque munditie ac continentie prebuit, que sindonem fecit, et uendidit, et cingulum tradidit C[h]ananeo, [24], nego[t]iatori et emulatori; sic enim interpretatur C[h]ananeus.
Hec ueneranda magisterio, quia sapientiam christianam desideranter attraxit : Os enim suum aperuit sapientie; eleganter effudit, quia lex clementie in lingua eius; et diligenter exercuit, quia considerauit semitas domus sue, id est conscientie , et panem o[t]iosa non comedit, [27].
Hec clarissima preconio, quia surrexerunt filii eius, quos in Christo genuit, et beatissimam predicauerunt; uir eius, scilicet Christus, et laudauit eam, [28].
Hec o[p]ulentissima in premio, quia licet multe filie congregauerunt diuitias; hec tamen supergressa est uniuersas, [29]. Et hoc patet, in abiectione mundane prosperitatis, quia fallax gratia, et uana est pulchritudo; in reuerentia diuine maiestatis, unde : Mulier timens Deum ipsa laudabitur [30]; et in emolumento sancte operationis, unde : Date ei de fructu manuum suarum, et laudent eam in portis opera, id est euidenter opera eius, [31].
Capitulum decimum :
Quod beate Virgini conuenit illud uerbum : Gratia mulieris sedule delectabit uirum suum, etc., Eccli. 26, [16] .
Hec est mulier sedula, de qua dicitur Eccli. 26, [16] : Gratia mulieris sedule delectabit uirum suum, etc., usque [24] : Fundamenta eterna supra petram solidam, mandata Dei in corde mulieris sancte.
Commendatur enim :
Vt actuosa ex sedulitate, propter quam est in operibus grata, quia gratia mulieris sedule delectabit uirum suum, id est Christum, fructibus operum fecunda. Ideo dicitur : Et ossa illius impinguabit, [16]; hoc est multiplicabit opera fortia; et moribus composita quod ostendit disciplina, unde : Disciplina illius datum Dei est, [17]. Et ex hoc sequitur illuminatio rationis, ideo dicitur : Mulier sensata; custodia oris, ideo tacita, et fixio intentionis, unde : Non est immutatio erudite anime, [18].
Vt pudica . Puditie autem uirtus auget merita, unde : Gratia super gratiam; transcendit uota, unde : Omnis ponderatio non est digna continentis anime, [19-20]. Ratio est, quia desponsatur Christo et decorat officia. Officium est actus uirtutis, in quo Deo uel proximo seruitur. Vnde : Sicut sol oriens mundo in altissimis Dei, sic mulieris bone species in ornamentum domus sue, [21]. Nec mirum, quia ipse, Sol iustitie [Mal. 4, 2], Christus, eius filius, sibi eam assimilauit.
Vt constans et firma. Hec firmitas notatur triplici similitudine :
Prima est candelabri, propter firmitatem in prudentia, unde : Lucerna splendens super candelabrum sanctum, et species faciei super etatem slabilem, [Eccli. 26, 22].
Secunda est columne, propter rectitudinem in iustitia, unde : Columne auree super bases argenteas, et pedes firmi super plantas stabilis mulieris, [23]. Aurum et argentum sunt sapientia et eloquentia; hec duo decorant iustitie rectitudinem, que est constans et perpetua animi uoluntas.
Tertia est petre, propter stabilitatem in tolerantia, unde : Fundamenta eterna supra petram solidam, sic mandata Dei in corde mulieris sancte, [24] . Petra enim Christus est [1 Cor.10, 10], super quam beata mater sua fundata permansit, in fide, in tempore passionis inconcussa.
Capitulum undecimum :
Quod beate Virgini conueniunt sanctarum mulierum laudes .
Per hunc modum, potest beatissime Domine omnis laus cuiuscumque mulieris sancte applicari, et per quamlibet quam Scriptura sacra commendat figurari ut :
Per Saram , uxorem Abra[h]e, Gen. 21, [1-7], propter supernaturalem fecunditatem et prolis benedicte ex[s]ultationem.
Per Rebec[c]am , uxorem Isaac, Gen. 24, [16], que dicitur uirgo pulcherrima et incognita uiro.
Per Rachelem, uxorem Iacob, Gen. 30 [= 29, 17], que describitur decora facie, et uenusto aspectu.
Per filiam Pharaonis, Ex. 2, [5-10], que pia, prouida et humana adoptauit sibi Moysem.
Per Mariam, sororem Moysi prophetissam et ducissam diuini cantici, Ex. 15, [20]. Vnde reuelatum fuit cuidam sancto patri, quod beata Virgo in choro uirginum precinebat uersus illos Sedulii , ceteris uirginibus respondentibus :
Cantemus, socie, Domino cantemus honorem,
Dulcis amor Christi personet ore pio.
Primus ad ima ruit, summa de luce superbus,
Sic homo, cum tumuit, primus ad ima ruit.
Per uxorem Manue, Iud. 13, [2 sqq.], que reuerentissime suscepit angelum et confidentissime credidit promissum.
Per Iahel , uxorem [H]aber C[i]nei, que Sisaram occidit, quia hoc hostem generis humani contriuit, Iud. 4, [17 sqq.].
Per De[b]bora, prophetissam promptissimam ad honorem Dei, Iud. 5, [1 sqq.].
Per Noemi et per Ruth , sufferentes longanimiter et charitatiue sibi adherentes, Ruth per totum.
Per Annam, matrem Samuelis feruentissimam ad cultum Dei, 1 Reg.1, [9 sqq.].
Per Abigail , iram Dauid prudentissime mitigantem , 1 Reg. 25, [14].
Per Be[th]sabee , honori Salomonis prouide succurentem, 3 Reg. 1, [15 sqq.].
Per Abisa[g] Sunamitem , officiosam et sedulam, 3 Reg. 1, [15].
Per reginam Saba, famosissimam Salomonis sapientiam admirantem et diuulgantem, 3 Reg. 10, [1-13].
Per mulierem Sarep[h]tanam, colligentem duo ligna, id est crucis materiam considerantem sibi et filio suo, quia, [Luc. 2, 35] eius animam illius gladius pertransiuit, 3 Reg. [17, 8 sqq.].
Per Iudith , prudentissimam caput Holofernis amputantem, que est gloria Israel, letitia [I]erusalem et honorificentia populi Christiani dicitur, Iudith 15, [10].
Per [E]sther , in tempus preparatam Dei populum liberantem, [E]sth. per totum.
Capitulum duodecimum :
Quod beate Virgini, ipsa increata Sapientia communicat suas laudes .
Sed, quia nulle humane laudes sufficiunt ad beatitudinis eius gloriam exprimendam, ideo ipsa increata Sapientia, ex eadem Virgine incarnata, sicut ab ea sumpsit corporalis nature materiam, ita ei communicat suarum preconia dignitatum, ut patet Prou. 8 cap. per totum et in principio 9 cap., ubi Sapientia communicat nomen suum beate Virgini, per figuram que dicitur emphasis, ad multam expressionem Sapientie illi collate.
Vnde in persona beate Virginis loquitur ipsa Sapientia eterna, ostendens eius diligentiam in documentis : Numquid non sapientia clamitat, etc., [Prou. 8, 1]; ostendens eius euidentiam in exemplis, eius efficaciam in beneficiis, eius quoque ex[c]ellentiam in propriis donis et gratiis, sicut patere potest ipsam Scripturam, pio et deuoto scrutinio, intuenti. Vnde Cant. 2, [16] : Dilectus meus mihi, et ego illi. Dilectus, scilicet filius meus mihi communicauit que sua sunt; et ego illi preparaui que mea. Ille mihi dignitatum suarum excellentiam, quantum creature est possibile recipere. Ego illi, corporalis nature materiam purissimam, quantum ipse dignatus est purificare.
Hoc etiam patet, Sap. 8, [1], ubi dicitur de sapientia quod attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suauiter, qui enim sunt alii fines, nisi Deus et homo, primus Creator et nouissi[m]us creatus; sed et quis unquam istos fines attigit nisi Virgo-mater, que Deum-hominem in uentre suscepit . Merito sequitur eius amabilitas, cum dicitur [Sap. 8, 2], quod dicere debet quelibet deuota anima : Hanc amaui et exquisiui a inuentute mea, et quesiui sponsam mihi eam assumere, id est ei singulariter et inseparabliter adherere. Et sequitur : Et amator factus sum forme illius; et subditur consequenter preclaritas generis et dignitas eruditionis : Generositatem, inquit, illius glorificat, contubernium habens Dei. Sed et omnium Dominus dilexit illam. Doctrix enim est disciplina Dei et electrix operum eius, [Sap. 8, 3-4].
Hoc denique patet, Eccli. 24, [1] : Sapientia laudabit animam suam, etc., ubi diuina Sapientia in persona beate Virginis loquens introducit :
Primo, dignitatum suarum celsitudinem, dicens : Sapientia laudabit animam suam, [1].
Secundo, dignitatum suarum originem, ibi : Hec omnia liber uite, [32].
Tertio, suarum dignitatum communicatiuam fusionem, ibi : Ego sapientia effudi flumina, etc., [40].
Precelsa beate Virginis dignitas describitur, cum ipsa ostenditur :
Vt honorifica, unde : Sapientia laudabit animam suam et in Deo honorabitur, etc., [1].
Vt magnifica, unde : Ego feci in celis ut oriretur lumen indeficiens, etc., [6]; et hec magnificentia explicatur, dum ostenditur quam magna fecit : Primo in promouendis bonis. Secundo in conterendis malis et coercendis, ibi : Et omnium excellentium et humilium colla propria uirtute calcaui, [11]. Tertio in perficiendis uniuersis, ibi : Et in his omnibus requiem quesiui, [10].
Vt munifica, unde : Ego quasi uitis fructificaui suauitatem odoris; et flores mei, etc., [23].
Dignitatum istarum origo est a Dei filio, ex ipsa et in ipsa Dei Virgine humanato, cuius incarnatio introducitur :
Vt in lege figurata, unde [32] : Hec omnia liber uite, nouum scilicet et uetus testamentum, sup[p]le continet. Et sequitur : Legem mandauit Moyses in preceptis iustitiarum, et hereditatem domui Iacob, et Israel promissiones, [33].
Vt patribus promissa, propter quod dicit : Posuit Dauid, puero suo, excitare regem ex ipso fortissimum, et in t[h]rono honoris sedentem in perpetuum alias sempiternum, [34].
Vt ipsi beate Marie exhibita, unde ait : Qui implet quasi Ph[i]son sapientiam, et T[i]gris in diebus nouorum, etc., [35]. Et hic introducit Sapiens Virginis preparationem, quam comparat quattuor fluminibus paradisi , que sunt Phison, T[i]gris, Eu[ph]rates et G[eh]on, perfectionem significantia quattuor uirtutum cardinalium.
Et nihilominus interponitur Iordanis propter efficaciam baptismi.
Item introducit Virginis fecunditatem, ibi : Qui perficit primus scire illam, [38], quia scilicet ipsum incarnationis m[y]sterium ipsi Virgini ad liquidum, et prius et summe comparatione creaturarum omnium, extitit reuelatum.
Item introducit Ioseph dubitationem et reuerentiam, cum dicit : Et infirmior non inuestigabit eam, [38], quia quando inuenit eam habentem in utero, non fuit ausus inuestigare, sed uoluit eam occulte dimittere, [Matth. 1, 19], et reuerenter.
Diffusiue autem communicationis dignitatum ipsius subditur :
Admiranda utilitas, unde : Ego quasi fluuius D[i]or[y]x, [Eccli. 24, 41].
Diorix enim interpretatur medicamentum.
Amanda ubertas, unde : Et factus est trames abundans, [43].
Veneranda uiuacitas, unde : Penetrabo omnes inferiores partes terre, [Eccli. 24, 45].
Hec in grosso, tam breuiter quam superficialiter tacta sunt, ut studiosis et ingeniosis detur ex eis occasio, et subtilius et profundius inuestigandi quomodo Sapientia diuina et creatrix communicat, beate Virgini, suas laudes.
Capitulum tertium decimum :
Quomodo beata Virgo laudatur sub me[t]a[ph]ora creaturarum sublimium.
Parum igitur est, ut eidem at[t]ribuantur, quecumque laudabilia Scriptura continet de quibuslibet creaturis.
Laudatur enim Virgo beata in Scripturis sacris : Aliquando sub me[t]a[ph]ora naturarum sublimium, uidelicet :
Solis , Ps. [ 18, 6] : In sole posuit tabernaculum suum, quia Dei filius in Virginis tabernaculo est incarnatus. Cant. 6, [9] : Electa ut sol, quia sicut sol in luminaribus, ita ista precellit in creaturis. Item, Eccli. 26, [21] : Sicut sol oriens mundo in altissimis Dei, ita mulieris bone species in ornamentum domus sue, id est Ecclesie.
Lucis , 2 Cor. 4, [6] : Deus, qui dixit de tenebris lumen splendescere, ipse illuxit in cordibus nostris, etc. Lux, scilicet Virgo Maria, splenduit de tenebris iudaice perfidie, et per eam data est nobis facies Iesu Christi, in qua illuminati sumus ad cognitionem euangelice claritatis . Ipsa enim, de se emisit radium ad illuminationem, non solum hominum sed etiam celestium substantiarum, iuxta illud, Eccli. 24, [6] : Ego feci in celis ut oriretur lumen indeficiens. Hic est Dei filius, ex Virgine natus.
Item, [E]sth. 10, [6] : Paruus fons qui creuit in fluuium et in lucem solemque conuersus est, et in aquas plurimas redundauit. Hec est Virgo Maria, que prius humilitate parua creuit in fluuium, quando annuntiata, in lucem solemque conuersa, quando fuit assumpta. Inde in aquas plurimas redundauit, quia omnibus eam deuote inuocantibus, larga profusione succurrit. De hac, Iob 36, [32-33] : Immanibus abscondit lucem, et precipit ei ut rursus adueniat. Annuntiat de ea amico suo, quod possessio eius sit, et ad eam possit ascendere. Immanes fuerunt Iudei, quibus abscondita fuit Virgo, ne illi nocerent tempore passionis; sed aduenit rursus discipulis reuersis a monte Oliueti, cum quibus in cenaculo orationi uacabat, [Act. 1, 12-14]. De ipsa , Christus annuntiauit in cruce, dilecto discipulo, quod esset ipsius possessio, quando dixit [Ioan. 19, 27] : Ecce mater tua. Et ex illa hora accepit eam discipulus, in suam matrem filius, secundum Hieronymum , uel in sua propria, id est in sua domo uel cura, secundum Augustinum .
Et sic, possunt ei adaptari omnes lucis nobilissime proprietates, que luci comparata, inuenitur prior, sicut dicit Sap. 7, [29] . Est ergo beatissima Virgo lux :
Quantum ad substantiam purissim[a], quam nulla permixtio coinquinat, nulla contrarietas turbat; et ideo est contrarium con[c]iliatiua.
Quantum ad uirtutem precelsa, quam nulla creata potestas adequat.
Quantum ad operationem effica[c]issima quam nulla miseratio fatigat, nulla deuotio in uanum orat, nulla necessitas inutiliter implorat, nulla miseria frustra interpellat.
Item, utitur Scriptura laudibus beate Virginis sub me[t]aphora lune . Vnde in Ps. [88, 38] : T[h]ronus eis sicut sol in conspectu meo, et sicut luna perfecta in eternum, et testis in celo fidelis. Quia, ut pie ab Ecclesia creditur et uenerabiliter colitur, iam ipsa beata corporis resurrectione uestita regnat in celesti solio, ubi est testis fidelis future resurrectionis. Et Cant. 6, [9] : Pulchra ut luna.
Item, honoratur hec Domina sub figura stellarum .
Et maxime stelle maris, et stelle matutine .
Stella maris dicitur , quia naufragantium siue in mari mundi huius laborantium directiua. Vnde Maria interpretatur maris stella. Vnde Num. 24, [17] : Orietur stella ex Iacob, et exurget uirga de Israel, etc. . Ipsa stella dirigens, ipsa uirga coercens; uel ipsa stella sed filius eius uirga , iuxta illud Ps. [109, 2] : Virgam uirtutis tue emitttet Dominus ex S[i]on, etc.
Stella quoque matutina dicitur, quia diei prenun[t]ia, et aspectui amena ac temperamenti sui effica[c]ia saluberrima, Apoc. 22, [16] : Ego sum radix et genus Dauid, stella splendida et matutina.
Et quantum hec omnia, scilicet solis, lucis, lune ac stellarum, s[y]mbola dicitur , Eccli. 43, [1] : Altitudinis firmamentum pulchritudo eius est, species celi in uisione, etc.
Pulchritudo enim firmamenti lux eius est, et sequitur infra eodem [43, 10] : Mundum illuminans in excelsis Dominus.
De sole ibidem : Sol in aspectu annuntians in exitu, uas admirabile opus Excelsi.
De luna, ibidem [43, 7.9] : A luna signum diei festi; luminare quod minuitur in consummatione. Tunc enim maior fuit humilitatis professio, quando enim annun[t]iata est filii Dei conceptio : Vas castrorum in excelsis, in firmamento celi resplendens gloriose. Vbi satis describitur eius humilitas, quia minuitur in consummatione eius uirtuositas, quia uas castrorum. Ipsa enim terribilis est ut castrorum acies ordinata, Cant. 6, [9]; et eius formositas gloriosa, quia in firmamento celi resplendens gloriose, [Eccli. 43, 9].
De stella quoque subditur, Eccli. [50, 6] : Quasi stella matutina in medio nebule.
Et per hunc modum, possunt ei omnium celestium corporum dignitates adaptari.
Capitulum quartum decimum :
Quomodo beata Virgo laudatur sub signis creaturarum medialium .
Aliquando, laudatur beata Virgo sub symbolis creaturarum medialium, ut sunt ar[c]us siue [i]ris nubium, nubes , nebula , aurora.
Circa [i]ridem siue ar[c]um nubium :
Attendenda est materia, que est nubes rorida et concaua. In quo significatur gratiarum plenitudo, in humili mente.
Attendenda est forma, quia ar[c]us ad terram reflexus. Et ipsa Domina ad fragilitatem nostram, per benignitatem inclinata.
Attendenda est colorum uarietas, que significat multiformitatem uirtutum.
Attendenda est efficacia, quia in signu[m] federis datus est, ne ira Dei diluuio terram deleat. Et hec ad peccatores diuinam mansuetudinem semper inclinat, ideo Gen. 9, [13] : Ar[c]um meum ponam in nubibus, et erit signum federis inter me et inter terram. Ad eius autem considerandam gloriam inuitat, Eccli. 43, [12-13] : Vide ar[c]um et benedic eum qui fecit illum : ualde speciosus est in splendore suo. Gyrauit celum in circuitu glorie sue, manus Excelsi aperuerunt illum, etc. . In quibus uerbis Sapiens ex[c]ellentiam operis retorquet in laudem Opificis.
Sic beate Virginis excessiua formositas, et communicatiua benignitas ex[c]itare debet ad laudem et gloriam, tam magnifici Creatoris.
Omnia predicta de sole, luna, stellis et iride recolligit Sapiens, Eccli. 50, [6-8], singulariter in laudem On[i]e pontificis, que sicut tactum est multo proprius assumuntur ad laudem Dei genetricis. Ait enim : Quasi stella matutina in medio nebule, et quasi luna plena, in diebus suis lucet; et quasi sol refulgens, sic ille refulsit in templo Dei. Quasi ar[c]us refulgens inter nebulas glorie.
Sicut enim ille, immo incomparabiliter magis quam ille, hec mulier et Domina :
Mulcebritatem stelle matutine per benignitatem,
humorositatem lune per pietatem,
feruorem et splendorem solis per sapientiam,
et decorem [i]ridis obtinuit per multiformitatem uirtutum et effica[c]iam recon[c]iliatiuam peccatorum.
Loquitur aliquando, sacra Scriptura de beata Virgine sub typo nebule ac nubis, utpote, que ab omni terrenitatis pondere absoluta, et ad superiora per celestis conuersationis studium eleuata, nobis Solem iustitie [Mal. 4, 2], Dei filium, sue carnis interpositione contemperat. Hinc est illud Eccli. 24, [7]; dicit enim filius : Ego in altissimis habitaui, et thronus meus in columna nubis; et ibidem [24, 6] : Ego feci in celis ut oriretur lumen indeficiens, et sicut nebule texi omnem carnem. Item eiusdem [43, 24] : Medicina omnium in festinatione nebule, quia per eam sanatum est genus humanum, secundum ex se nobis edidit Saluatorem.
Loquitur aliquando, Scriptura de beata Virgine sub similitudine aurore , quia sicut in die nihil est pulchrius sole et in nocte nihil pulchrius luna, ita in confinio diei et noctis, nihil est pulchrius, nihil gratius aurora que noctem terminat et inchoat diem. Vnde Cant. 6, [9] :
Que est ista que progreditur quasi aurora consurgens, in natiuitate,
pulchra ut luna, in annuntiatione,
electa ut sol, in assumptione,
sed terribilis ut castrorum acies ordinata, dum regnans in celis ab omni impugnatione suo suffragio defendit Ecclesiam.
De hac 2 Reg. 23, [4] : Lux aurora, oriente sole, mane absque nubibus rut[i]lat. In huius figura potest intelligi illud Gen. 32, [26], quod dixit Dominus ad Iacob colluctantem : Dimitte me, iam enim ascendit aurora. Illa lucta fuit per orationem, sicut declaratur per prophetam, Os. 12, [3-4] : In fortitudine sua directus est cum angelo. Et inualuit ad angelum, et confortatus est; fleuit et rogauit eum. Et quia, per beatam Virginem obtinentur effica[c]iora suffragia, ideo ad eam sunt orationum studia principali[b]us conuertenda, quasi hoc diceret quicumque alius sanctus inuocatus : Dimitte me, et recurre ad beatam Virginem, iam enim ascendit aurora, ipsa scilicet beata Virgo humani generis potentior aduocata . De hac, dicit Iob 3, [9] : Expectet lucem, et non uideat, nec ortum surgentis aurore. Diabolus scilicet, aut quecumque prosperitas et gloria secularis, quia in hac aurora et in filio suo uera luce, nihil habuit. Vnde Christus, Ioan. 14, [30] : Venit princeps mundi et in me non habet quicquam.
Et sic quidquid Scriptura de aurora loquitur, beatissime matri Domini propriissime adaptatur.
Capitulum quintum decimum :
Quomodo beata Virgo laudatur sub figuris creaturarum inferiorum.
Non solum nature sublimes et medie ad commendationem beate Virginis assumuntur in Scriptura, sed etiam inferiores, ut est :
Terra et ea que in terra sunt, et que ex aquis, et que in aere uersantur.
Terra quippe, beatam Dei genitricem propriissime significat :
Ratione stabilitatis, quia terra in eternum stat, sicut dicitur Eccl. 1, [4]; et Ps. [103, 5] : Fundasti terram super stabilitatem suam, etc.
Ratione infimitatis, quia celum sursum, et terra deorsum , Prou. 25, [3].
Ratione fecunditatis, unde Gen. 1, [11] : Germinet terra herbam uirentem et facientem semen iuxta genus suum, etc.
Sed nulli alteri, tanta stabilitas fortitudinis, tanta profunditas humilitatis, et tanta inest profunditatis ubertas, unde Ps. [84, 13] : Dominus dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum sum, et Is. 45, [8] : Rorate, celi, desuper, et nubes pluant Iustum; aperiatur terra, et germinet Saluatorem .
Item, competit beate Virgini symbolum terre, ratione benignitatis.
Nam ut dicit Plinius : Terra, nos nascentes excipit, natos alit, mortuos recipit. Hec sola nunquam irascitur. Aque enim subeunt in [i]mbres, rigescunt in grandines, tumescunt in fluctus, precipitantur in torrentes. Aer de[n]satur in nubibus, furit in procellis. Ignis fulgurat, motus coruscat. Sed terra benigna, mitis et indulgens usibusque mortalium semper ancilla. Hec omnia predicant benignitatem beate Virginis, Eccli. [24, 27] : Spiritus meus super mel dulcis, etc.
Item Cicero , lib. de Senectute : Terra nunquam recusat imperium, hec est humilitas; nunquam sine usura reddit quos accipit, hec est gratitudo.
Hec est paradisus deli[c]iarum, [Gen. 2, 9-10], de qua egreditur fluuius, perennis scilicet gratiarum influxus, in cuius medio lignum uite, scilicet Dei filius, ex ea natus, Gen. 2, [8] : Plantauerat autem Dominus Deus paradisum uoluptatis a principio; in quo posuit hominem quem formauerat, etc.
Hec estmons domus Domini preparatus in uertice montium, etc., Is. 2, [2], quia ipsa domus Dei sancta omnes sanctorum transcendit altitudines. Ea enim celsitudo throni precellit, sicut cantat Ecclesia. Si enim Ecclesia thronus Dei est, per ipsam Virginem Ecclesia precellentiam obtinet, que super choros angelorum exaltata est.
Hec est uallis benedictionis, 2 Par. 20, [26] : Vocauerunt locum illum Vallem benedictionis, usque in presentem diem, quia ad ipsius humilitatem aque gratiarum et diuinarum benedictionum copia defluxerunt.
Hec est hortus conclusus , Cant. 4, [12], in quo exuberantia fertilitatis et fecunditatis dignitas, cum integerrime uirginitatis honore.
Hec est ager plenus, cui benedixit Dominus, [Gen.] 27, [27]. Hieronymus , in Sermone de Assumptione : Bene plenus ager dicitur, quia plena gratia Virgo Maria pronun[t]iatur, de cuius utero credentibus fructus uite effluxit alias effulxit.
Hec est areola aromatum, Cant. 6, [1] : Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatum, ut ubi pascatur in hortis, et lilia colligat, quia Dei filius descendit, in Virginis uterum per carnem, et in mentem per diuinitatem, ex quo factum est; ut ad se colligeret et in se reficeret fecundas et mundas mentes.
Hec est mons m[y]rrhe et collis thuris, Cant. 4, [6], que nobis exempla prebet penitentie et in nobis ex[c]itat affectum feruide orationis.
Sed, et aquarum exuberantia beate Virginis nobis predicat dignitatem :
Siue in mari, propter congregationem, ac receptiuum et contentiuum omnium aquarum.
Siue in fluminibus, propter decursum gratie uberem et perennem.
Siue in fontibus, propter effluxum principalem, originalem et familiarem beniuolentie.
Siue in puteis, propter profunditatem sapientie absque inani effusione conceptam. Cant. 4, [15] : Puteus aquarum uiuentium.
Dicat ergo eterna Sapientia de isto mari , Eccli. 24, [43] : Factus est mihi trames abundans, et fluuius meus appropinquauit ad mare, quoniam omnis plenitudo gratie descendit a Datore bonorum omnium in Mariam.
Dicat de fluuio, Eccli. 24, [41] : Ego quasi fluuius D[i]or[y]x et sicut aqueductus exiui de paradiso, quia est medicina et solatium. Item [E]]sth. 10, [6] : Paruus fons qui creuit in fluuium, humilis Virgo in dignitatem maternam . Ps. [45, 5] : Fluminis impetus letificat ciuitatem Dei, etc.; et Ps. [64, 10] : Flumen Dei repletum est aquis gratiarum substantie.
Dicat de isto fonte et puteo, Cant. 4, [15] : Fons hortorum, puteus aquarum uiuentium. Hic est fons qui ascendebat de terra, irrigans uniuersam superficiem terre, Gen. 2, [6], quia hec Domina uniuersam irrigat et fecundat Ecclesiam . Hic est puteus uiuentis et uidentis Dei, Gen. 16, [14], per ipsam enim et ex ipsa, hauritur aqua uite et claritas diuine notitie.
Ceterum, terre nascentia beate Virginis preconia preferunt :
Nonne radix Iesse de qua egressa est uirga potestatiue regens et flexibus et flexibiliter parcens [?]; Is. 11, [1] : Egredietur uirga de radix Iesse, etc. .
Nonne ipsa uirga Aaron , quam inuenit Moyses germinasse in domo Leui [?], Num. 17, [8]. Sicut enim illa, sine radice sine humore germinauit, sic ista absque humano contagio Deum genuit. Versus : Vt mane uirga uires, nunc terra dat tibi uires, sic paris abque maris senine stella maris. Aaron uirga, Dei Virgo peperisse refertur. [Versus notabiles] . Arboris illa nuces integra Virgo Deum. Nux famis elec[te] prodit de Virginis aluo, sic hominem Christumque Deum pariente puella. Nam sicut cere mel, teste nucleus, auro iungitur argentum, sic est caro deitati, sup[p]le iuncta.
Nonne ipsa est rubus ardens non combustus [?], Ex. 3, [2]; que sic in se suscepit diuinum superaduentum, ut nullum pateretur uel nature fragilis uel clausure uirginalis detrimentum.
Huic competunt omnes arborum differentie secundum quascumque proprietates insignes, sed ad presens introducamus eas quas in laudem ipsius diuina Sapientia introducit, Eccli. 24, [17-22], que sunt :
Cedrus exaltata in Libano, significans sublimitatem incorruptionis. Cedrus enim proceritatem, Libanus habet candorem .
Cypressus in S[i]on signat contemplationis suauitatem. Cypressus enim odorifera et imputribilis, S[i]on specula .
Palma in Cades, constantiam uictoriosam in diuinis iudiciis. Cades enim fons iudicii interpretatur .
Oliua in campis, dulcedinem ostendit pietatis longe lateque diffundi.
Platanus a latitudine dicta, quod est platon grece, latitudinem exprimit charitatis iuxta aquas populorum.
Tereb[i]nt[h]us ramos extendens, beneficam demonstrat largitatem.
Vitis , denique ipsam beatissimam Dominam commendat, cuius scilicet uitis folia, id est suffragia proficiunt ad refrigerium in estum temptationum. Flores illius odoriferi expellunt uenenosa animalia, quia uirtutum eius honestas perimit noxia peccatorum. Fructus uero et uinum parit spiritualem letitiam suorum cultorum.
Florum uero pulchritudines Virginem beatissimam preferunt uirtutum uenustate fulgentem, ut :
Rosa rubens significet amore feruidam, Eccli. 24, [18] : Quasi plantatio rose in [I]eric[h]o
Lilium candens , integritatem uirgineam, Cant. 2, [1] : Ego flos campi, et lilium conuallium. Significat etiam lilium uirginem humilem, tum propter proprietatem conuallium, tum propter reflexionem foliorum. In figura quoque humilis constantie sancte Marie, fecit Salomon mare eneum [1 Par. 18, 8] et labium eius quasi folium repandi lilii, [2 Par. 4, 5], id est recurui. Ergo mare eneum, constantissima Virgo; repandum lilium humil[l]ima est eius conuersatio.
Hanc omnes herbe odorifere representant ut : nardus, Cant. 1, [11]; [hys]sopus, in Ps. [50, 9], et quecumque tales, quia suo odore saluifico :
Ad suam imitationem trahit,
ad suam uenerationem allicit,
ad suam delectationem inducit.
Capitulum sextum decimum :
Quomodo beata Virgo laudatur sub figuris formarum artificialium.
Postremo, beatissime Virginis excellentiam ostendunt artificiales forme. Significatur enim ipsius beate Virginis gloria in Scriptura sacra :
Per arcam Noe, Gen. 8 [= 7, 3], in qua saluatum est semen, quia saluat deuotos suos a diluuio uitiorum. In ipsa nihilominus omnia animalia pacata fuerunt, quia nulli motus bestiales tetigerunt eius pacatissimam mentem.
Per arcam Moysi que et arca testamenti , Hebr. 9, [4], que dicitur : Circumtecta ex omni parte auro, in qua urna aurea habens manna, et uirga Aaron que fronduerat, et tabule testamenti, quia beatissima eius mens diuina Sapientia undique circumfusa, continebat manna dulcedinis , uirga directionis et tabulas testamenti ; idem eruditionem diuine legis .
Per tabernaculum federis , Num. 16, [43] : Ecce gloria Domini apparuit super tabernaculum, quia in ea inuenitur effectus diuine propriationis.
Per templum Domini, in quo Deus specialiter honoratur, Dan. 3, [53] : Benedictus es in templo sancto glorie tue.
Per domum maiestatis Dei, Is. 60, [7] : Domum maiestatis mee glorificabo. Ipsa enim est totius triclinium Trinitatis beate.
Per ciuitatem Dei, Ps. [86, 3] : Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei, quia ipsa fuit habitatio Spiritus Sancti munita. Ipsa unita; consentanee enim in ipsa sunt omnes uires et omnes intentiones. Ipsa et propria, quia soli Deo dicata. Vnde ipsa [I]erusalem et ipsa S[i]on, quorum sunt manifesta m[y]steria.
Per portam domus Domini soli principi peruiam, Ez. 44, [1-3] : Conuerti[t] me ad uiam porte sanctuarii exterioris, que respiciebat ad orientem; et erat clausa. Et dixit Dominus ad me : Porta hec clausa erit; et non aperietur, et uir non transiet per eam, quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam; eritque clausa principi.
Per thalamum sponsi , in qua copula unionis diuine et humane nature facta est, Ps. [18, 6] : Tanquam sponsus, Dominus, etc.
Per lectulum Salomonis, Cant. 3, [7], propter quietem contemplationis. Christus enim in ea quieuit , et ei in se quietem dedit.
Per ferculum Salomonis , Cant. 3, [9-10] : Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis Libani; columnas eius fecit argenteas, reclinatorium aureum, ascensum purpureum; media charitate constrauit. Per ligna Libani incorruptio, per columnas argenteas Scripturarum fortitudo, per reclinatorium aureum sapientie splendor, per ascensum purpureum patientie decor, per media constrata, id est amabiliter disposita, ipsius charitatis perfectio designatur.
Per Salomonis thronum , 3 Reg. 10, [18] : Fecit quoque rex Salomon thronum de ebore grandem. Quid enim materia eboris, nisi candorem prefert integerrime uirginitatis.
Per turrim Dauid , Cant. 4, [4], quia in auxiliando est ac protegendo sublimis.
Volatilium quoque genus, non est a beate Virginis laudibus alienum :
Nam ipsa, columba Noe , per simplicitatem intentionis et innoxietatem fellis, Cant. 5, [12], secundum Septuaginta : Vidi speciosam sicut columbam ascendentem desuper riuos aquarum.
Ipsa, aquila grandis alarum magnarum, que uenit ad Libanum, et tulit medullam cedri, Ez. 17, [3], quia ipsa per intellectum et affectum eleuata de Libano paradisi Dei; tulit cedri medullam , quando ad se attraxit filii Dei personam. Ipsa, apis breuis, cuius fructus initium, id est summum dulcoris, habet dulcoris, Eccli. 11, [3].
Designatur quoque ipsa Domina :
Per uas aureum omni lapide pretioso decoratum, Eccli. 50, [10] : Quasi uas auri solidum, ornatum omni lapide pretioso .
Per uas argenteum a rubigine depuratum, Prou. 25, [4] : Aufer rubiginem de argento, et egredietur uas purissimum . Nam ipsa, sanctificata antequam nata, purissima fuit, ea puritate qua maior nequit intelligi .
Per uas nouum , in quo missum est sal, 4 Reg. 2, [20], per quod aque sanate sunt. Quia per sanctificationem natura humana in ea innouata. Sal gratie in ea infusum est, per quod fluxibilitas humana sanata est.
Per uas a figulo refectum , [I]er. 18, [4] : Fecit uas illud alterum, sicut placuerat in o[c]ulis eius. Primum enim uas, scilicet Eua, confractum fuerat adhuc inter manus figuli, sed illud in beata Virgine placitum sibi refecit.
In his paucis, que tacta sunt ad honorem matris Dei,
aduerti potest quomodo ei seruit tota Scriptura sacra,
ita ut merito ab eius propria descriptione siluerit apostolorum lingua.
Apparet etiam, quod merito predicatur super choros angelorum exaltata.
Quomodo est etiam, in ea diuina munificentia gloriosa, ita ut de ea possit intelligi illud, Ez. 11, [22-23] : Eleuauerunt cherubim alas suas, et rote cum eis, et gloria Dei Israel erat super eos; et ascendit gloria Domini de medio ciuitatis. Gloria Domini intelligitur, secundum allegoriam, beatissima mater Dei; tum quia per eam Dominus magnificatur et glorificatur, tum quia ipsam Deus gloriose exaltauit et magnificauit. Hec ascendit de medio ciuitatis, Ecclesie scilicet militantis, existens super cherubin alas eleuantia, quia est super omnes choros angelicos exaltata.
Et nos ergo, eam dignis attollamus laudibus, dicentes illud Ez. 3, [12] : Benedicta gloria Domini de loco suo. Amen.
Capitulum decimum septimum :
Quomodo Virgo beata laudatur, in libro qui Aurora dicitur.
Versus quosdam de libro, qui dicitur Aurora, sumptos non inutiliter credidi subscribendos, in quibus alique desupra tactum, et nonnulle alie figure laudem predicantes gloriose Domine describuntur.
Arca, columba Noe fuit hec, Moysi rubus, Aaron
Virga, Iacob scala, septupla spica Ioseph,
Nubes manna pluens, petra [larga] fluenta refundens ,
Pertica serpentis, que medicina fuit,
Funda Dauid fundens lapidem, qui perculit hostem,
Fons Bethle[h]em cuius ille sitiuit aquam,
Prefulgens eboris candore thronus Salomonis,
Concha fluens rore, per Gedeonis opus,
Vrceus electri, qu[od] uidit in igne propheta,
In Domini semper ianua clausa domo,
Lampas prerutilans septem uicina lucernis,
Quam Zacharias uidit, oliua uirens,
Cui decor est nomen de uirgis una duabus,
Terra creans uermen, quo per[i]t umbra Ione,
Solis amicta die mulier, cuius caput ornat,
His sex stellarum luce corona micans.
Que modo perstrinxi de Virgine, singula currant
Ordine, uult planum sermo uiator iter.
Vt det sermoni decus ordo decorus, inauret
Pennam scriptoris aurea Virgo sui.
Arca Maria fuit : semen seruatur in illa, Gen. 7, [3];
Et regit et seruat et tegit ista suos.
Ipsa columba fuit : o[c]ulos imitata columbe, Gen. 8, [8-12];
Simpl[e]x et mitis et sine felle mali.
Hec rubus est : Moysi rubus est immunis ab igne, Ex. 3, [2];
Virgineum tetigit nulla libido decus.
Est Virgo uirga : sine germine protulit illa, Num. 17, [8],
Flores; absque uiro protulit ista Deum.
Hec est scala Iacob, prece cuius, munere cuius, Gen. 28, [12];
Exemplis cuius standis ad astra [soli] .
Septupla spica Ioseph et cella simul fuit, Almo, Gen. 41, [27];
Pneumate concipiens, panis alumna sacri.
Manna dat he nubes , laticem petra dum parit illum, Num. 20, [8],
Qui fuit esca poli fonsque perennis aque.
Pertica Virgo fuit : serpentem que tulit illum, Num. 21, [8-9],
Qui nos saluauit, nulla uenena gerens.
Funda Dauid fudit lapidem quo funditur hostis, 1 Reg. [17, 49] :
Virgo Deum fudit, quo malus hostis ob[i]t .
Hec [est fons] Bet[h]le[h]em [quem] rex sit[i]t , quia Panem, 1 Reg. 23, [15],
Etheris in panis protulit ista domo.
Concha fluens ror[e] fuso de uellere spret[o], Iud. 6, [38],
Gaudet Iudea Virgo repleta Deo.
Est thronus ex ebore Salomonis, cella pudoris , 3 Reg. 10, [18],
Facta Dei sedes, candida sicut ebur.
Est uas electri, nitet argento, rubet auro, Ez. 1, [4.27] et 8, [2],
Dum parit hunc unum [Ez. 4, 9], qui Deus est et homo.
Ianua clausa manet quia uir transire per illam, Ez. 44, [2],
Non ualuit : Virgo concipit absque uiro.
Hec est quam septem cingebant lumina lampas, Zach. 4, [2],
Septeno [Christi] munere plena micans ;
Est et oliua uirens, quia lux est, esca, medela, Eccli. 24, [19],
Lux cecis, miseris esca, medela reis;
Est et uirga decens, quia solis lumen et omnes, Zach. 11, [10],
Celi candelas Virgo decore premit.
Terra creat uermen, siccans [h]ederam, quia Christum, Ion. 4, [7],
Virgo parit, per quem flens s[y]nagoga perit.
Sole nitens mulier, quambis sex astra coronant, Apoc. 12, [1] :
bis sex discipulos astra fuisse reor.
Virgo, tam celebris, tam nobilis, exit ad hortum,
Ex hortu, cuius lux fuit orta reis.